Giải pháp phát triển bền vững du lịch sinh thái tại Vĩnh Phúc

      Ngành du lịch ngày càng đóng vai trò quan trọng, trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của nhiều quốc gia. “Trước sự phát triển nhanh chóng như vậy ngành du lịch đã để lại những hậu quả không nhỏ tới môi trường, cảnh quan thiên nhiên và đa dạnh sinh học. Vấn đề đặt ra là làm sao để du lịch “phát triển bền vững”, một mặt đem lại lợi ích kinh tế cho cộng đồng địa phương, cho xã hội, đồng thời phải bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường. Trước những bất cập đó, loại hình “du lịch sinh thái” ra đời và là giải pháp bền vững” [Bùi Thị Minh Nguyệt (2012)]. Du lịch sinh thái là loại hình du lịch dựa vào thiên nhiên và văn hoá bản địa gắn với giáo dục môi trường, có đóng góp cho nỗ lực bảo tồn và phát triển bền vững với sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương [Trần Văn Chi (2012)].

      Trong những năm qua lượng du khách đến du lịch tại Vĩnh Phúc đã tăng lên đáng kể (tốc độ tăng trưởng bình quân 12%-15%). Sự tăng trưởng này đã đem lại hiệu quả về việc tăng nguồn thu cho ngân sách, mở rộng quan hệ giao lưu, tăng thu nhập cho người lao động trong ngành và góp phần nâng cao mức sống cho người dân địa phương ở những khu, điểm du lịch.

      Du lịch trở thành thế mạnh trong phát triển kinh tế của tỉnh, Vĩnh Phúc trở thành một trong những trung tâm dịch vụ, du lịch của vùng và của cả nước. Phát triển đa dạng các loại hình du lịch: Du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng gắn với vui chơi, giải trí đáp ứng nhu cầu khách du lịch các mùa trong năm và du lịch cuối tuần; quan tâm phát triển và khai thác tiềm năng du lịch văn hoá, tâm linh; mở rộng thêm các lĩnh vực du lịch, dịch vụ phục vụ hội thảo, phát triển mô hình du lịch kết hợp với thăm quan, học tập kinh nghiệm; tạo ra những sản phẩm du lịch có thương hiệu, mang nét đặc trưng riêng của du lịch Vĩnh Phúc.

       Mặc dù, với tiềm năng to lớn về phát triển du lịch sinh thái, nhưng trên thực tế hoạt động du lịch sinh thái lại đang diễn ra kém hiệu quả, chưa khai thác triệt để tiềm năng của mình. Bài nghiên cứu này tập trung đánh giá thực trạng phát triển du lịch sinh thái để từ đó đưa ra một số giải pháp phát triển bền vững du lịch sinh thái tại tỉnh Vĩnh Phúc.

1. Quan điểm và nguyên tắc về phát triển du lịch bền vững

1.1. Quan điểm về phát triển du lịch bền vững

    Hiện nay, trên thế giới vẫn chưa thống nhất về quan niệm phát triển du lịch bền vững. Du lịch bền vững được định nghĩa theo một số quan điểm như sau: Machado 2003 đã định nghĩa du lịch bền vững là: “Các hình thức du lịch đáp ứng nhu cầu hiện tại của khách du  lịch, ngành du lịch và cộng đồng địa phương nhưng không ảnh hưởng tới khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ mai sau. Du lịch khả thi về kinh tế nhưng không phá hủy tài nguyên mà tương lai của du lịch phụ thuộc vào đó, đặc  biệt là môi trường tự nhiên và kết cấu xã hội của cộng đồng địa phương” [Bùi Thị Minh Nguyệt (2012)].

      Tại hội nghị về môi trường và phát triển của Liên hợp quốc tại Rio de Janeiro năm 1992, Tổ chức Du lịch Thế giới (UNWTO) đã đưa ra định nghĩa: “Du lịch bền vững là việc  phát triển các hoạt động du lịch nhằm đáp ứng nhu cầu hiện tại của khách du lịch và người dân  bản địa trong khi vẫn quan tâm đến việc bảo  tồn và tôn tạo các nguồn tài nguyên cho việc phát triển hoạt động du lịch trong tương lai. Du lịch bền vững sẽ có kế hoạch quản lý các  nguồn tài nguyên nhằm thỏa mãn các nhu cầu về kinh tế, xã hội, thẩm mỹ của con người trong khi đó vẫn duy trì được sự toàn vẹn về văn hóa, đa dạng sinh học, sự phát triển của các hệ sinh thái và các hệ thống hỗ trợ cho sự phát triển của con người” [Bùi Thị Minh Nguyệt (2012)]. Định nghĩa này hơi dài nhưng hàm chứa đầy đủ các nội dung, các hoạt động, các yếu tố liên quan đến du lịch bền vững. Định nghĩa này cũng đã chú trọng đến cộng đồng dân cư địa phương, bảo vệ môi trường sinh thái, gìn giữ bản sắc văn hóa.

      Còn theo Hội đồng khoa học, Tổng Cục Du lịch, 12 mục tiêu trong chương trình của  du lịch bền vững bao gồm: Hiệu quả kinh tế; Sự phồn thịnh cho địa phương; Chất lượng việc làm; Công bằng xã hội; Sự thỏa mãn của khách du lịch; Khả năng kiểm soát của địa phương; An sinh cộng đồng; Đa dạng văn hóa; Thống nhất về tự nhiên; Đa dạng sinh học; Hiệu quả của các nguồn lực; Môi trường trong lành.

1.2. Nguyên tắc phát triển du lịch bền vững

       Để đạt được mục tiêu phát triển du lịch bền vững, chúng ta cần triển khai thực hiện tốt 10 nguyên tắc phát triển du lịch bền vững sau đây: (1) Khai thác, sử dụng nguồn lực một cách bền vững; (2) Giảm sự tiêu thụ quá mức tài nguyên và giảm thiểu chất thải; (3) Duy trì tính đa dạng, cả đa dạng thiên nhiên, đa dạng xã hội và đa dạng văn hóa(4) Phát triển du lịch phải đặt trong quy hoạch phát triển tổng thể kinh tế - xã hội; (5) Phát triển du lịch phải hỗ trợ kinh tế địa phương phát triển; (6) Lôi kéo sự tham gia của cộng đồng địa phương; (7) Lấy ý kiến quần chúng và các đối tượng có liên quan; (8) Chú trọng công tác đào tạo nguồn lực; (9) Tiếp thị du lịch một cách có trách nhiệm; (10) Coi trọng công tác nghiên cứu.

2. Thực trạng phát triển du lịch và tiềm năng phát triển du lịch sinh thái tại Vĩnh Phúc

2.1. Thực trạng phát triển du lịch tại Vĩnh Phúc

      Tổng doanh thu du lịch đã tăng mạnh trong những năm gần đây, năm 2010 số lượng khách du lịch đến Vĩnh Phúc đạt 1,89 triệu lượt khách, doanh thu từ du lịch là 756,6 tỷ đồng thì đến năm 2015, lượng khách du lịch đến Vĩnh Phúc đạt 3,32 triệu lượt khách, doanh thu là 1170 tỷ đồng và trong năm 2016 lượng khách du lịch đã đạt tới 3.078 tỷ, tăng 9,61%.

      Hoạt động du lịch, khách sạn nhà hàng nhìn chung đã dần ổn định trong các năm gần đây. Hệ thống nhà hàng, khách sạn được đầu tư, được nâng cấp để đáp ứng nhu cầu của khách trong và ngoài nước. Tính đến cuối năm 2016, trên địa bàn tỉnh có 294 cơ sở lưu trú du lịch với 4.542 phòng. Trong đó có: 01 khách sạn 4 sao; 02 khách sạn 3 sao; 26 khách sạn 2 sao; 20 khách sạn 1 sao và 245 cơ sở lưu trú đạt tiêu chuẩn kinh doanh lưu trú du lịch. Quy mô đầu tư cho dịch vụ lưu trú, ăn uống cũng có nhiều biến động.

       Trong giai đoạn 2011 – 2015, tổng số vốn ngân sách Nhà nước đầu tư cho kết cấu hạ tầng du lịch là 107,9 tỷ đồng, trong đó: Ngân sách Trung ương là 31 tỷ đồng, ngân sách địa phương là 76,9 tỷ đồng. Các dự án tập trung chủ yếu vào các hạng mục công trình như đường giao thông, điện chiếu sáng, cấp, thoát nước. Bên cạnh nguồn ngân sách Nhà nước, chú trọng tạo mọi điều kiện thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư phát triển du lịch; cải thiện môi trường đầu tư; chủ động dành quỹ đất cho các dự án đầu tư du lịch. Đến nay, đã có tổng số 15 dự án lớn của các nhà đầu tư và một số công trình đầu tư xã hội vào lĩnh vực du lịch đã được cấp phép đầu tư với tổng số vốn đăng ký trên 2.631,4 tỷ đồng.

     Mức độ đầu tư cho dịch vụ lưu trú và ăn uống có xu hướng giảm, năm 2011 là 567162 triệu đồng thì năm 2015 giảm xuống chỉ còn 89503 triệu đồng, do đó muốn đảm bảo chất lượng dịch vụ, các cơ sở lưu trú cần quan tâm tới việc nâng cao các nghiệp vụ phục vụ để dần cải thiện và nâng cao chất lượng phục vụ du khách.

       Số lượng khách du lịch đến Vĩnh Phúc giai đoạn 2011 – 2015 đã có sự tăng trưởng, tỷ trọng của khách du lịch chiếm đa số, trong đó năm 2015 tốc độ tăng trưởng khách nội địa là cao nhất (13.20%), khách quốc tế là 13.09%. Điều đó cho thấy tiềm năng của ngành du lịch tại Vĩnh Phúc dự báo còn tăng trong giai đoạn tới.

Bảng 1: Thống kê lượt khách trong nước và quốc tế tới Vĩnh Phúc

(Nguồn: Niên giám thống kê 2015)

2.2. Tiềm năng phát triển du lịch sinh thái tại Vĩnh Phúc

2.2.1. Thực trạng tài nguyên du lịch sinh thái

• Thứ nhất: Tài nguyên du lịch nhân văn

       Vĩnh Phúc là vùng có truyền thống cách mạng, lịch sử anh hùng trong quá trình đấu tranh dựng nước và giữ nước. Hiện nay trên địa bàn toàn tỉnh có gần 1000 di tích văn hoá-lịch sử, trong đó hàng trăm di tích được xếp hạng cấp quốc gia và cấp tỉnh.

• Thứ hai: Tài nguyên du lịch tự nhiên

       “Vĩnh Phúc có nhiều tiềm năng để phát triển du lịch tự nhiên và du lịch nhân văn. Có Tam Đảo là dãy núi hình cánh cung dài 50 km, rộng 10 km với phong cảnh thiên nhiên đẹp, khí hậu trong lành, mát mẻ. Đặc biệt có Vườn Quốc gia Tam Đảo và các vùng phụ cận thuộc loại rừng nguyên sinh có nhiều loài động thực vật được bảo tồn tương đối nguyên vẹn. Bên cạnh đó Vĩnh Phúc còn có hệ thống sông ngòi, đầm hồ tương đối phong phú, địa thế đẹp có thể vừa phục vụ sản xuất vừa có giá trị cho phát triển du lịch như: Đại Lải, Dị Nậu, Vân Trục, Đầm Vạc, đầm Dưng, Thanh Lanh...” [7].

       Vĩnh Phúc có dãy núi Tam Đảo chạy dài 50km theo hướng Tây Bắc-Đông Nam, trên địa giới 3 tỉnh Vĩnh Phúc, Thái Nguyên và Tuyên Quang với 3 đỉnh cao là Thiên Thị, Thạch Bàn, Phù Nghĩa. Vườn quốc gia Tam đảo có hệ động thực vật rừng phong phú với 490 loài bậc cao, thuộc 334 chi và 130 họ, trong đó có nhiều loại quý hiếm có giá trị kinh tế cao, vừa phục vụ cho nghiên cứu khoa học vừa có điều kiện để phát triển du lịch sinh thái nghỉ dưỡng.

      Tỉnh Vĩnh Phúc có hệ thống ao, hồ, sông, suối hết sức đa dạng và phong phú với nhiều cảnh quan thiên nhiên đẹp có giá trị khai thác để phục vụ du lịch như Hồ Đại Lải (thị xã Phúc Yên) có diện tích rộng khoảng 500ha.

      Vĩnh Phúc có lợi thế để phát triển loại hình du lịch sinh thái, vui chơi giải trí, thể thao. Tuy nhiên, thời gian qua việc khai thác các tiềm năng này còn hạn chế, một phần do chưa tạo ra được sản phẩm du lịch hấp dẫn; còn mang nặng tính tự nhiên sẵn có.

2.2.2. Thực trạng cơ sở hạ tầng du lịch sinh thái

       Những năm gần đây, tỉnh Vĩnh Phúc đã quy hoạch và triển khai nhiều dự án đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng du lịch bằng nguồn ngân sách nhà nước do địa phương quản lý, tập trung chủ yếu vào các hạng mục công trình như đường giao thông, điện chiếu sáng, cấp, thoát nước; lập quy hoạch chi tiết từng khu du lịch. Trước mắt tập trung vào những khu du lịch trọng điểm của tỉnh như Khu Du lịch Tam Đảo – khu Tam Đảo I, Tam Đảo II, Khu Di tích Danh thắng Tây Thiên (tiếp tục triển khai để hoàn thành Dự án Khu Trung tâm lễ hội Tây Thiên, trước đó Dự án xây dựng hệ thống cáp treo dài 2,5 km tại Trung tâm văn hóa lễ hội Tây Thiên do Công ty Cổ phần Đầu tư Lạc Hồng làm chủ đầu tư đã khánh thành ngày 7/3/2012 góp phần làm tăng lượng khách đến với danh thắng này), Đại Lải (hiện Dự án Flamingo Đại Lải Resort vẫn tiếp tục phát triển nhiều hạng mục, Dự án Paradise Đại Lải Resort đang được triển khai), Đầm Vạc (Dự án Khu đô thị sinh thái Nam Đầm Vạc), núi Sáng Sơn - hồ Bò Lạc, hồ Thanh Lanh – Thác Bản Long….

      Đặc biệt, một số dự án lớn của các nhà đầu tư trong và ngoài nước đã và đang triển khai trên địa bàn tỉnh. Đó là điều kiện thuận lợi để phát triển đa dạng các loại hình du lịch, là điều kiện cần thiết để phát triển nhanh, mạnh, hiệu quả và vững chắc cho ngành du lịch Vĩnh Phúc.

     Các công trình xây dựng cơ sở hạ tầng: đường giao thông, cấp điện, hệ thống thoát nước, nhà làm việc phục vụ cho quản lý, nhà nghỉ,... đã và đang dần hoàn thiện. Công việc đầu tư được thực hiện liên tục, nhưng quy mô nhỏ lẻ, chưa được quy hoạch toàn diện nên chưa đủ để khai thác hết tiềm năng của Vĩnh Phúc.

      Hiện tại, sản phẩm du lịch của Vĩnh Phúc còn nghèo, do vậy du khách đến Vĩnh Phúc chủ yếu để tham quan, nghỉ dưỡng, nhất là vào mùa hè. Trong những năm tới, Vĩnh Phúc tập trung đầu tư xây dựng hạ tầng cơ sở, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ du lịch để khai thác có hiệu quả những tiềm năng du lịch của tỉnh, đáp ứng nhu cầu của du khách.

2.2.3. Thực trạng chất lượng dịch vụ du lịch sinh thái

     Tuy nhiên dịch vụ du lịch của tỉnh phát triển chưa tương xứng với tiềm năng thế mạnh của địa phương cũng như vai trò của một ngành kinh tế động lực và còn thấp so với một số địa phương được xem là đô thị du lịch trong nước; tuy lượng khách du lịch đến Vĩnh Phúc tăng cao qua các năm và một số sản phẩm du lịch chất lượng cao có bước phát triển, song so với các địa phương như Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh… thì lượng khách đến Vĩnh Phúc còn thấp, khách quốc tế chỉ chiếm chỉ chiếm 3,22% lượng khách du lịch của tỉnh và 0,8% lượng khách du lịch quốc tế của Vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc, các sản phẩm lưu trú, dịch vụ du lịch chất lượng cao còn ít, hạ tầng du lịch bất cập, chưa có sức hấp dẫn mạnh đối với các nhà đầu tư, nguồn nhân lực về du lịch thiếu và tỷ lệ qua đào tạo còn thấp. Bên cạnh đó, Vĩnh Phúc lại nằm kề Thủ đô Hà Nội nên chịu sự cạnh tranh mạnh mẽ, đòi hỏi sản phẩm du lịch của Vĩnh Phúc phải đạt được tính độc đáo và hấp dẫn hơn.

       Để ngành Du lịch “cất cánh” và có được những sản phẩm du lịch độc đáo, hấp dẫn du khách, hướng đi đúng cho du lịch Vĩnh Phúc thời gian tới là: Tập trung phát triển đồng bộ các loại hình du lịch nghỉ dưỡng cuối tuần, du lịch MICE, du lịch sinh thái, du lịch nghiên cứu tìm hiểu văn hóa - tâm linh - lịch sử, du lịch làng nghề truyền thống.

3. Một số giải phát phát triển bền vững du lịch sinh thái tại Vĩnh Phúc

3.1. Giải pháp phát triển bền vững về kinh tế

       Để có thể phát huy hết tiềm năng du lịch thì tìm ra giải pháp phát triển bền vững về kinh tế là vấn đề đầu tiên. Trong đó cần quan tâm tới việc thực hiện các nội dung:

       - Sát sao quản lý thực hiện quy hoạch, chuẩn bị tốt hệ thống nhà nghỉ dưỡng và cơ sở hạ tầng: Cần có các khu nhà nghỉ dưỡng cũng với các công trình khác đi kèm và các dịch vụ đời sống tốt. Các khu nghỉ dưỡng phải bố trí hài hòa và cảnh quan đẹp. Tại mỗi khu nghỉ dưỡng, các khu vui chơi giải trí, các khu cắm trại cần có các tuyến đường đi dạo trong rừng. Bố trí các hình ảnh hấp dẫn du khách trên mỗi đoạn đường đi, gây sự chú ý cho du khách;

       - Đa dạng hóa các sản phẩm du lịch: Đa dạng hoá và nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch nhằm đáp ứng được nhu cầu của du khách, đồng thời tăng cường được sức cạnh tranh của sản phẩm du lịch Vĩnh Phúc trên thị trường. Dựa trên các đặc trưng văn hoá, các thế mạnh về sinh thái cảnh quan và các yêu cầu đòi hỏi của thị trường mà tạo ra các sản phẩm du lịch mang tính đặc thù của vùng và của Vĩnh Phúc. Xây dựng các tour du lịch sinh thái, du lịch văn hoá tâm linh gắn với các di tích lịch sử, lễ hội truyền thống. Đa dạng hoá và nâng cao chất lượng sản phẩm lưu niệm của du lịch Vĩnh Phúc, sớm khắc phục tính thời vụ trong du lịch như hiện nay;

      - Tích cực nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch bằng cách đào tạo phát triển nguồn nhân lực du lịch về nghiệp vụ và nâng cao năng lực quản lý: Nhiệm vụ trọng tâm của những năm tới là phải tập trung đào tạo, bồi dưỡng và đào tạo lại đội ngũ cán bộ là công tác quản lý nhà nước về du lịch, cán bộ quản lý và nhân viên của các khách sạn, nhà hàng trên địa bàn tỉnh. Phấn đấu cơ bản cán bộ, nhân viên làm trong lĩnh vực du lịch được đào tạo về chuyên môn, nghiệp vụ, ngoại ngữ và tin học, đáp ứng yêu cầu phát triển của thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế;

      - Xây dựng thương hiệu, bảo tồn và phát triển thương hiệu du lịch sinh thái: Tăng cường công tác xúc tiến, quảng bá du lịch bằng nhiều hình thức có tính hiệu quả, thiết thực như xây dựng Website chuyên ngành, tuyên truyền qua phương tiện thông tin đại chúng, tham gia hội chợ du lịch trong và ngoài nước, các ấn phẩm du lịch khác.

3.2. Giải pháp phát triển bền vững về văn hóa – xã hội

     - Nâng cao nhận thức của cộng đồng về phát triển du lịch và phát triển du lịch sinh thái bền vững. Phối hợp với các phương tiện thông tin đại chúng đẩy mạnh công tác giáo dục pháp luật, nâng cao dân trí, nâng cao hiểu biết về phát triển du lịch bền vững cho cư dân địa phương;

      - Khuyến khích cộng đồng địa phương tham gia tích cực vào hoạt động du lịch, nỗ lực bảo vệ, tôn tạo và phát triển tài nguyên du lịch.

3.3. Giải pháp phát triển bền vững về tài nguyên, môi trường

- Thường xuyên báo các đánh giá tác động tới môi trường của các dự án;

     - Giám sát, kiểm tra định kỳ và kiểm tra bất thường nhằm xác định các nguồn gây tác động đến môi trường để kịp thời ngăn chặn;

     - Thường xuyên kiểm tra hệ thống nước thải và thu gom xử lý rác thải tại các địa điểm du lịch để có biện pháp xử lý kịp thời khi có vi phạm.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Trần Văn Chi – 2012 – Phát triển du lịch sinh thái Vườn quốc gia Tam Đảo trong bảo tồng đa dạng sinh học – Luận văn thạc sỹ ngành Môi trường trong phát triển bền vững – Trung tâm nghiên cứu tài nguyên và môi trường.
2. Phạm Xuân Hậu, Trương Thị Thanh Tuyền – 2015 – Phát triển du lịch sinh thái bền vững tại khu Ramsar Bàu Sấu vườn quốc gia Cát Tiên – Tạp chí Nghiên cứu khoa học trường Đại học Văn Hiến – số 09 – 30,37.
3. Lê Thu Hoa – 2014 – Gắn kết tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường, tài nguyên và ứng phó với biến đổi khí hậu trong quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa ở Việt Nam – Tạp chí Kinh tế & phát triển – số 201 – 22,29.
4. Văn Mai Nam, Võ Hồng Phượng – 2009 – Phát triển du lịch sinh thái tại thành phố Cần Thơ – Tạp chí hoa học trường Đại học Cần Thơ – số 12 – 112,122
5. Bùi Thị Minh Nguyệt – 2012 – Giải pháp phát triển du lịch sinh thái bền vững tại vường quốc gia Ba Vì – Tạp chí khoa học và công nghệ lâm nghiệp – số 1 – 148,160.
6. Báo cáo tổng kết đề án phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2016-2020.
7. Niên giám thống kê tỉnh Vĩnh Phúc năm 2015.
8. http://sovhttdl.vinhphuc.gov.vn/