Nghệ thuật dùng người là một loại nghệ thuật cao hơn hẳn các nghệ thuật khác

             Nghệ thuật quản lý mà đặc biệt là nghệ thuật dùng người không phải là nội dung của quản trị nhân lực mặc dù quản trị nhân lực cũng là vấn đề tác động vào con người.

              Phép dụng nhân là một loại nghệ thuật dùng người, là một loại nghệ thuật cao hơn hẳn các nghệ thuật khác, nghệ thuật này là đỉnh cao của phương pháp tác động vào yếu tố con người trong quản trị hiện đại.

           Trong Kinh dịch đã nói: “Dùng người như dùng cây, chớ vì một vài chỗ mục mà bỏ cả cây to.” Dùng người nghĩa là chúng ta biết cách phối trí nhân sự…Nếu không thấu hiểu nguyên tắc phối trí nhân sự thì làm sao có người để mà chúng ta lãnh đạo? Nếu không nắm vững nguyên tắc dùng người thì lấy người đâu để mà mà phân công hay tổ chức? Và không có người lãnh đạo, không có tổ chức, thì không có thành công. Dù cho chúng ta có tài, có khả năng lãnh đạo, có khả năng tổ chức, mà thiếu khả năng phối trí nhân sự, thì cũng sẽ không thành công.

           Theo thuật dùng người của Ngô Khởi, một trong hai binh gia Trung Quốc thời xưa là Tôn Tử và Ngô Tử, gọi là lý thuyết dụng binh Tôn Ngô Binh Pháp. Khởi làm tướng, ăn cũng như mặc đều giống như các binh sĩ cấp thấp, ngủ không trải chiếu, đi không dùng xe, tự tay bọc lương thực mang theo như lính, đồng cam cộng khổ với ba quân… chớ không như quan tham nhũng nhiễu ăn cắp tài sản quốc gia mà làm của riêng… Một hôm có người lính trẻ bị lên nhọt và đau đớn, tướng Ngô Khởi liền dùng miệng mình mà giúp lính hút mủ độc của mụn nhọt. Mẹ người lính ấy khi được nghe tin, thì bà òa lên khóc. Có người hỏi, “Con bà làm lính mà được tướng lãnh hút nhọt cho khỏi, thì là điều mừng chớ sao bà khóc”

           Mẹ lính ấy trả lời, “Không phải tôi thấy con mình được tướng lãnh yêu mà khóc. Năm xưa Ngô Công cũng hút mủ cho cha nó, và ông ấy đã hết mình chiến đấu đến phút chết trên đất địch. Nay Ngô Công lại hút mủ cho nó, và tôi không biết nó sẽ chết ở nơi nào đây, vì thế mà tôi khóc thương cho nó.”

          Tiếp đến, mỗi khi quan sát việc thành công thì chúng ta không thể dùng thước tấc, dùng sức mạnh, hay mức hiểu biết cao thấp của trường ốc mà đo lường… và rồi, một cách có thể đo lường được bằng mức độ tư tưởng. Tư tưởng lớn thành công cao. Tư tưởng nhỏ thành công thấp.

         Có bao giờ chúng ta lắng tâm để suy nghiệm đoạn đường đời của mình đi qua, như cuộc sống gia đình, cuộc sống xã hội hay nghề nghiệp trong quá khứ cũng như hiện tại. Và lần nào đó chúng ta đã đánh giá thấp khả năng của người khác mà khiến mình trở thành kẻ thân bại danh liệt?

         Vì thực ra, cá nhân kia nếu phân tích từng điểm thì chưa chắc người ấy đã có nhiều điểm nào hơn ta… Đó là trường hợp của Tổng Thống Hoa Kỳ Gerald Ford, không nhìn thấy tài năng của Đại Tướng Norman Schwarzkopf, con sư tử của chiến tranh Vùng Vịnh Ba Tư. Vị chỉ huy tuyệt vời của chiến dịch “Bão Tố Sa Mạc,” một cuộc chiến đã chứng tỏ có nhiều cái nhất. Qui mô nhất, vũ khí tối tân nhất, đối thủ hung hăng nhất, khối tôn giáo đông đảo nhất, và đã kết thúc chiến dịch này nhanh nhất. Ngoài ra, chỉ huy cũng khó khăn nhất… vì cuộc chiến luôn luôn có sự hiện diện kiểm tra của cả một hệ thống thông tin, liên lạc qua báo chí, truyền thanh truyền hình Hoa Kỳ đứng hàng đầu thế giới… Từ ngàn xưa tới nay, nhân loại mới được thấy lần đầu tiên và được theo dõi Chiến Tranh Vùng Vịnh.

          Câu chuyện xa xưa tưởng rằng đi vào dĩ vãng. Nhưng cách dùng người và hành động đánh giá người thấp của Tổng Thống Gerald Ford đã ảnh hưởng tai hại không ít đến sự nghiệp của ông. Vào thượng tuần tháng giêng năm 1974, lúc quyền lực Hoa Kỳ bị thách thức ở khắp nơi trên thế giới, Norman Schwarzkopf là một tướng trẻ hăng say, nhiệt tình và đầy năng lực năng động, được đề nghị làm phụ tá quân sự cho Tổng Thống Gerald Ford. Công việc bổ nhiệm ngày ấy còn đang tiến hành, thì bỗng dưng lại bị bãi bỏ… Để rồi chờ đợi mãi tới hơn 15 năm sau Đại Tướng Norman Schwarzkopf mới có được cơ hội giúp ông thi thố tài năng ở chức vụ Tư Lệnh trong cuộc chiến Vùng Vịnh Ba Tư.

           Như thế, cách dùng người của Tổng Thống Gerald Ford với vị tướng trẻ tài ba này, đã chứng tỏ tồng thống có tầm nhìn hẹp, thấp, và tư tưởng nhỏ! Từ cách đánh giá khả năng thấp đó đã ảnh hưởng đến mức độ không thành công của ông trong cuộc tái tranh cử ngày đó.

         Dù cho dùng người thì mỗi thời mỗi khác. Chúng ta nghiệm lại thuật dùng người của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, người lãnh đạo toàn quân, toàn dân và đánh tan quân xâm lăng Mông Cổ, một đoàn quân hùng mạnh vào bậc nhất thế giới thời bấy giờ. Ngài đã tỏ lòng với quân sĩ dưới trướng, như sau:

            “… Ta đây đến bữa quên ăn, giữa đêm vỗ gối, nước mắt đầm đìa hai má, lòng đau như cắt, thường căm hờn chẳng được ăn thịt, lột da, nhai gan, uống máu quân thù. Ví dầu một trăm thân ta phải phơi thây nơi đồng cỏ, một ngàn thây ta bọc trong da ngựa cũng không bằng.”

         “Một trong những điều quan trọng nhất đối với một người lãnh đạo là nghệ thuật sử dụng con người”. Bởi vì phải có con người thì mới làm nên việc và một doanh nghiệp muốn phát triển phải có được những con người có hoài bão lớn

          Hiện nay Thế Giới vẫn đang sử dụng các phương pháp sau để tác động đến yếu tố con người, đó là:

          Thứ nhất là phương pháp hành chính:

        Các phương pháp hành chính là các phương pháp tác động dựa vào các mối quan hệ tổ chức của hệ thống quản lý và kỷ luật của doanh nghiệp. là phương pháp tác động trực tiếp đến yếu tố con người, sử dụng mối quan hệ tổ chức tức là cấp trên và cấp dưới tác động qua các chỉ thị, mệnh lệnh,… được ban hành và thực hiện nhưng phải đảm bảo là ban hành phải đúng và thực hiện phải nghiêm túc.

Bất kỳ hệ thống quản trị nào cũng hình thành mối quan hệ tổ chức trong hệ thống. Về phương diện quản trị, nó biểu hiện thành mối quan hệ giữa quyền uy và phục tùng, như người xưa thường nói: quản trị con người có hai cách, dùng ân và dùng uy. “Dùng ân thì vững bền nhưng khó khăn và phù phiếm, dùng uy thì nhanh chóng và mất tình”; cho nên quản trị trước tiên phải dùng uy sau đó mới tính đến việc dùng ân.

          Các phương pháp hành chính trong quản trị kinh doanh chính là những cách tác động trực tiếp của chủ doanh nghiệp lên tập thể những người lao động dưới quyền bằng các quyết định dứt khoát, mang tính bắt buộc; đòi hỏi người lao động phải chấp hành nghiêm ngặt nếu vi phạm sẽ bị bị xử lý kịp thời, thích đáng.

         Các phương pháp hành chính tác động vào đối tượng quản trị theo hai hướng: tác động về mặt tổ chức và tác động điều chỉnh hành động của đối tượng quản trị.

Sử dụng các phương pháp hành chính đòi hỏi các cấp quản lý phải nắm vững những yêu cầu chặt chẽ sau đây:

         - Một là, quyết định hành chính chỉ có hiệu quả cao khi quyết định đó có căn cứ khoa học, được luận chứng đầy đủ về mọi mặt. Khi đưa ra một quyết định hành chính phải cân nhắc, tính toán đến các lợi ích kinh tế. Tất nhiên, các quyết định hành chính tập trung thường được tính toán xuất phát từ việc kết hợp hợp lý các loại lợi ích. Người ra quyết định phải hiểu rõ tình hình thực tế, nắm vững tình huống cụ thể. Cho nên, khi đưa ra quyết định hành chính phải cố gắng có đủ những thông tin cần thiết cho việc ra quyết định trên cơ sở có bảo đảm về thông tin. Nên giao quyền ra quyết định cho cấp nào có đủ thông tin hơn cả. Tập hợp đủ thông tin, tính toán đầy đủ đến các lợi ích và các khía cạnh có liên quan là bảo đảm cho quyết định hành chính có căn cứ khoa học.

         - Hai là, khi sử dụng các phương pháp hành chính phải gắn chặt quyền hạn của người ra quyết định. Mỗi bộ phận, mỗi cán bộ khi sử dụng quyền hạn của mình phải có trách nhiệm về việc sử dụng các quyền hạn đó. Ở cấp càng cao, phạm vi tác động của quyết định càng rộng, nếu càng sai thì tổn thất càng lớn. Người ra quyết định phải chịu trách nhiệm đầy đủ về quyết định của mình.

Tóm lại, các phương pháp hành chính là hoàn toàn cần thiết không có phương pháp hành chính thì không thể quản trị doanh nghiệp hiệu quả.

         Thứ hai là phương pháp kinh tế:

        Các phương pháp kinh tế tác động vào đối tượng quản lý thông qua các lợi ích kinh tế, để cho đối tượng bị quản trị tự lựa chọn phương án hoạt động có hiệu quả nhất trong phạm vi hoạt động (môi trường làm việc) của họ mà không cần thường xuyên tác động về mặt kinh tế. Là phương pháp tác động gián tiếp qua các quan hệ lợi ích và hệ thống đòn bẩy, phân tích qua các định mức, chỉ tiêu.

         Tác động thông qua lợi ích kinh tế chính là tạo ra động lực thúc đẩy con người tích cực lao động. Động lực đó sẽ càng lớn nếu nhận thức đầy đủ và kết hợp đúng đắn các lợi ích tồn tại khách quan trong doanh nghiệp. Mặt mạnh của phương pháp kinh tế chính là ở chỗ nó tác động vào lợi ịch kinh tế của đối tượng quản trị (là cá nhân hoặc tập thể lao động), xuất phát từ đó mà họ lựa chọn phương án hoạt động, đảm bảo cho lợi ích chung cũng được thực hiện.

         Vì vậy, thực chất của các phương pháp kinh tế là đặt mỗi người lao động, mỗi tập thể lao động vào những điều kiện kinh tế để họ có khả năng kết hợp đúng đắn lợi ích của mình với lợi ích của doanh nghiệp. Điều đó cho phép người lao động lựa chọn con đường hiệu quả nhất để thực hiện nhiệm vụ của mình.

          Thứ ba là phương pháp giáo dục:

         Các phương pháp giáo dục là các cách tác động vào nhận thức và tình cảm của người lao động nhằm nâng cao tính tự giác và nhiệt tình lao động của họ trong công việc thực hiện nhiệm vụ. Sử dụng các mối quan hệ đạo đức, quan hệ xã hội, quan hệ tâm lý, để thực hiện, hướng dẫn thuyết phục, động viên đối tượng.

         Các phương pháp giáo dục có ý nghĩa to lớn trong quản trị kinh doanh vì đối tượng cuả quản trị là con người - một thực thể năng động, tổng hoà nhiều mối quan hệ. Tác động vào con người không chỉ có hành chính, kinh tế, mà còn tác động tinh thần, tâm lý – xã hội v.v...

         Các phương pháp giáo dục dựa trên cơ sở vận dụng các quy luật tâm lý. Đặc trưng các phương pháp này là tính thuyết phục, tức là làm cho người lao động phân biết phải - trái, đúng - sai, lợi - hại, đẹp - xấu, thiện - ác, từ đó nâng cao tính tự giác làm việc và sự gắn bó với doanh nghiệp.

        Các phương pháp giáo dục thường được sử dụng kết hợp với các phương pháp khác một cách uyển chuyển, linh hoạt, vừa nhẹ nhàng vừa sâu sát đến từng người lao động, có tác động giáo dục rộng rãi trong doanh nghiệp, đây là một trong những bí quyết thành công của các xí nghiệp từ bản Nhật hiện nay (học thuyết Y, học thuyết Z).

         Qua những nội dung đã nêu và phân tích ở trên, thì chúng ta có thể chia thuật dùng người ra thành 3 cấp: kỹ thuật, xảo thuật, và nghệ thuật.

         1. Kỹ thuật dùng người, là điều động, tổ chức nhân sự vào công tác, mục đích có tính toán mà không đặt tình yêu thương cũng như sự an nguy của người hợp tác với ta, như trường hợp Tổng Thống Gerald Ford.

          2. Xảo thuật dùng người, là xử dụng mưu kế, bày tỏ lòng yêu thương với người hợp tác, để họ sống hết lòng với ta, như trường hợp Ngô Khởi… nhưng sự yêu thương thường là giả dối!

         3. Nghệ thuật dùng người, là phong thái nghiêm minh, cung cách cư xử chí tình, liêm chính, ngay thẳng với tấm lòng yêu thương chân thật đối với người hợp tác hay thuộc quyền, như Đức Hưng Đạo Vương. Nghệ thuật dùng người là dùng cái cao cả nhất, cái nguyên tắc muôn đời, muôn thuở của thuật dùng người.

         Với ba lối dùng trên, lối nào cũng giúp cho chúng ta thành công, nhưng muốn thành công theo chiều hướng tốt và danh thơm để đời, thì hãy loại bỏ kỹ thuật hay xảo thuật dùng người. Dù nghệ thuật dùng người có khó khăn, có chậm chạp hay phải kéo dài thời gian mới tiến được tới bước thành công. Chúng ta nên chọn nghệ thuật dùng người, bởi đó là chánh đạo, là đường của các bậc thánh nhân quân tử, tư tưởng gia, triết gia, chính trị gia chân chính đã chọn và đã thành công.