Tài sản cố định của doanh nghiệp và sự hao mòn tài sản cố định

Tài sản cố định (TSCĐ) có vai trò đặc biệt quan trọng trong doanh nghiệp, phục vụ cho hoạt động sản xuất và kinh doanh nhằm tạo ra lợi ích kinh tế. Việc xác định tài sản nào là TSCĐ có ý nghĩa quan trọng trong việc quản lý, sử dụng và trích khấu hao tài sản. Bài viết dưới đây sẽ làm rõ quy định về TSCĐ là gì, phân loại TSCĐ và các loại hao mòn TSCĐ, từ đó giúp người quản lý nắm bắt được tình hình TSCĐ trong doanh nghiệp.

1. Tài sản cố định và phân loại tài sản cố định

1. Khái niệm tài sản cố định

TSCĐ có vai trò quan trọng đối với hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp. Việc ghi nhận đúng và đầy đủ TSCĐ có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định giá trị tài sản của doanh nghiệp, tính toán chi phí sản xuất, kinh doanh và lập báo cáo tài chính.

Hiện nay, trong các quy định pháp luật không có khái niệm chung về TSCĐ, tính đến năm 2024, pháp luật có ban hành văn bản về chế độ quản lý, sử dụng và trích khấu hao TSCĐ mới chỉ có tại Thông tư 45/2013/TT-BTC, nhưng chưa quy định khái niệm cụ thể về TSCĐ. Tại khoản 1,2 Điều 3 Thông tư số 45/2013/TT- BTC ngày 25/4/2013 của Bộ Tài chính hướng dẫn chế độ quản lý, sử dụng và trích khấu hao tài sản cố định đã đưa ra tiêu chuẩn nhận biết tài sản cố định như sau:

- Tư liệu lao động là những tài sản hữu hình có kết cấu độc lập, hoặc là một hệ thống gồm nhiều tài sản riêng lẻ liên kết với nhau để cùng thực hiện một hay một số chức năng nhất định, nếu thỏa mãn đồng thời cả ba tiêu chuẩn sau thì được coi là tài sản cố định:

+ Chắc chắn thu được lợi ích kinh tế trong tương lai từ việc sử dụng tài sản đó;

+ Có thời gian sử dụng từ trên 1 năm trở lên;

+ Nguyên giá tài sản cố định phải được xác định một cách tin cậy và có giá trị từ 30 triệu đồng trở lên.

- Mọi khoản chi phí thực tế mà doanh nghiệp đã chi ra thỏa mãn đồng thời cả ba tiêu chuẩn nói trên, mà không hình thành tài sản cố định hữu hình được coi là tài sản cố định vô hình.

Các tiêu chuẩn nhận biết tài sản cố định nói trên thường thay đổi theo từng giai đoạn phát triển của nền kinh tế, nhất là tiêu chuẩn về mặt giá trị.

Từ việc nghiên cứu các tiêu chuẩn nhận biết tài sản cố định, có thể đưa ra khái niệm về tài sản cố định của doanh nghiệp như sau:

Tài sản cố định của doanh nghiệp là những tư liệu lao động (hữu hình) và các tài sản (vô hình) khác thỏa mãn các tiêu chuẩn nhận biết tài sản cố định, tham gia hoàn toàn và vào nhiều chu kỳ sản xuất, kinh doanh; trong quá trình sử dụng, giá trị của tài sản cố định bị giảm dần và được chuyển dịch từng phần vào giá thành của sản phẩm dưới hình thức khấu hao.

2. Phân loại tài sản cố định

TSCĐ trong doanh nghiệp có nhiều loại. Để thuận tiện cho công tác quản lý, công tác hạch toán và các nghiên cứu về TSCĐ ở doanh nghiệp, cần phải phân loại chúng theo một số tiêu thức chủ yếu sau:

* Theo hình thái biểu hiện

TSCĐ của doanh nghiệp được phân thành TSCĐ hữu hình và TSCĐ vô hình.

   - TSCĐ hữu hình: là các TSCĐ tồn tại dưới các hình thái vật chất cụ thể. Theo đặc trưng kỹ thuật, TSCĐ hữu hình được phân thành: nhà cửa, vật kiến trúc; máy móc, thiết bị; phương tiện vận tải, truyền dẫn; thiết bị dụng cụ quản lý; cây lâu năm, súc vật làm việc và cho sản phẩm; tài sản cố định hữu hình khác.

   TSCĐ hữu hình của doanh nghiệp có đặc điểm:

(1) Tham gia vào nhiều chu kỳ sản xuất kinh doanh và vẫn giữ nguyên được hình thái vật chất ban đầu cho đến khi hư hỏng phải loại bỏ;

(2) Trong quá trình sử dụng, TSCĐ bị hao mòn dần và giá trị của nó được chuyển dịch từng phần vào chi phí sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.

   - TSCĐ vô hình: là các TSCĐ không tồn tại dưới các hình thái vật chất cụ thể, phản ánh một lượng giá trị mà doanh nghiệp đã thật sự đầu tư có liên quan trực tiếp đến nhiều chu kỳ sản xuất kinh doanh, có thể chứng minh được quyền sử dụng của doanh nghiệp đối với các tài sản này thông qua các vật hữu hình như giấy chứng nhận, giao kèo, hóa đơn hay các văn bản có liên quan. TSCĐ vô hình của doanh nghiệp gồm có: quyền sử dụng đất; chi phí thành lập doanh nghiệp; bằng phát minh sáng chế; chi phí nghiên cứu, phát triển; chi phí về lợi thế thương mại; tài sản cố định vô hình khác.

*Theo quyền sở hữu

 TSCĐ của doanh nghiệp được phân thành TSCĐ tự có và TSCĐ thuê ngoài.

- TSCĐ tự có: là TSCĐ mua sắm, xây dựng bằng nguồn vốn ngân sách cấp, nguồn vốn vay, nguồn vốn tự bổ sung, nguồn vốn liên doanh, các quỹ của doanh nghiệp và các tài sản cố định được biếu tặng... đây là những TSCĐ thuộc quyền sở hữu của doanh nghiệp.

- TSCĐ thuê ngoài: là TSCĐ đi thuê để sử dụng trong một thời gian nhất định theo hợp đồng thuê tài sản. Tùy theo điều khoản của hợp đồng thuê mà TSCĐ đi thuê được chia thành TSCĐ thuê tài chính và TSCĐ thuê hoạt động.

+ TSCĐ thuê tài chính: là các TSCĐ doanh nghiệp thuê của công ty cho thuê tài chính nhưng doanh nghiệp có quyền kiểm soát và sử dụng lâu dài theo các điều khoản của hợp đồng thuê nhà. Các TSCĐ được gọi là thuê tài chính nếu thỏa mãn một trong các điều kiện sau:

(1) Quyền sở hữu TSCĐ thuê được chuyển cho bên đi thuê khi hết hạn hợp đồng;

(2) Hợp đồng cho phép bên đi thuê được lựa chọn mua TSCĐ thuê với giá thấp hơn giá trị thực tế của TSCĐ thuê tại thời điểm mua lại;

(3) Thời hạn thuê theo hợp đồng ít nhất phải bằng 75% thời gian dự kiến sử dụng của TSCĐ thuê;

(4) Giá trị hiện tại của khoản chi theo hợp đồng ít nhất phải bằng 90% giá trị của TSCĐ thuê.

+ TSCĐ thuê hoạt động: TSCĐ thuê nhưng không thỏa mãn một điều khoản nào của hợp đồng thuê tài chính. Bên đi thuê chỉ được quản lý, sử dụng tài sản trong thời hạn của hợp đồng thuê và phải hoàn trả cho bên cho thuê khi kết thúc hợp đồng.

2. Sự hao mòn của tài sản cố định

Hiện trạng của TSCĐ phản ánh năng lực sản xuất hiện tại về TSCĐ của doanh nghiệp. Nhân tố cơ bản làm thay đổi hiện trạng của TSCĐ là sự hao mòn. Có hai hình thức hao mòn TSCĐ là hao mòn hữu hình và hao mòn vô hình.

- Hao mòn vô hình: là hao mòn xuất hiện do sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật cho ra đời một TSCĐ mới cùng loại với TSCĐ doanh nghiệp đang sử dụng nhưng có giá rẻ hơn, có công suất và chất lượng sản phẩm sản xuất ra cao hơn. Hao mòn vô hình nhanh hay chậm phụ thuộc vào nhịp độ phát triển của khoa học kỹ thuật và sự tăng năng suất của những tài sản cố định cùng loại.

   - Hao mòn hữu hình: là hao mòn vật chất do quá trình sử dụng TSCĐ, hoặc do tác động của thiên nhiên làm cho năng lực sản xuất của TSCĐ bị giảm sút dần hoặc làm cho TSCĐ bị hư hỏng.

Việc nắm bắt được các TSCĐ và hiện trạng TSCĐ của doanh nghiệp sẽ giúp các nhà quản trị quản lý và sử dụng hiệu quả hơn các TSCĐ trong doanh nghiệp, từ đó giảm chi phí kinh doanh, nâng cao hiệu quả kinh doanh. Bài viết đã giới thiệu khái quát về những quy định TSCĐ, phân loại TSCĐ và những hao mòn của TSCĐ. Bài viết cũng là tài liệu hữu ích cho quá trình giảng dạy, học tập và nghiên cứu học phần Thống kê doanh nghiệp.

Ths. Nguyễn Thị Thủy