Những điều cần biết về chứng khoán phái sinh

          1. Chứng khoán phái sinh là gì?

          Chứng khoán phái sinh là các công cụ tài chính mà giá trị của chúng phụ thuộc vào giá của một tài sản cơ sở.

         Chứng khoán phái sinh là một dạng hợp đồng tài chính quy định quyền lợi và/hoặc nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng đối với việc thanh toán và/hoặc chuyển giao tài sản cơ sở với một mức giá được thỏa thuận trước vào một thời điểm nhất định trong tương lai.

       Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh được chia thành 02 dạng chính:

      - Hàng hoá: thực phẩm (ngũ cốc, thịt, hồ tiêu, cà phê…); kim loại (vàng, bạc, kẽm…); khí đốt (than, dầu…)…

      - Công cụ tài chính: cổ phiếu (chỉ số cổ phiếu, cổ phiếu đơn lẻ); trái phiếu (trái phiếu Chính phủ, trái phiếu địa phương, trái phiếu doanh nghiệp); lãi suất (lãi suất ngân hàng, lãi suất ngoại tệ); tiền tệ (USD, EUR…)

      2. Thị trường chứng khoán Việt Nam giao dịch những loại chứng khoán phái sinh nào?

     - Hợp đồng kỳ hạn: là một thỏa thuận giữa hai bên tham gia để mua và bán một loại tài sản ở một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá được xác định trước ngay ở thời điểm hiện tại.

       - Hợp đồng tương lai: là hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán.

     - Hợp đồng quyền chọn: Người nắm giữ hợp đồng quyền chọn có quyền, nhưng không có nghĩa vụ, mua hoặc bán một loại tài sản cơ sở tại một thời điểm nhất định trong tương lai theo mức giá được xác định trước. Người bán hợp đồng có nghĩa vụ thực hiện giao dịch khi người nắm giữ hợp đồng chọn thực hiện quyền. Hợp đồng quyền chọn bao gồm quyền chọn mua và quyền chọn bán.

      - Hợp đồng hoán đổi: Hợp đồng hoán đổi là một thỏa thuận giữa hai bên về việc hoán đổi các dòng tiền phát sinh từ các công cụ tài chính trong tương lai. Hợp đồng sẽ quy định rõ thời điểm hoán đổi dòng tiền và phương pháp tính toán cụ thể.

      Trong đó, hợp đồng tương lai sẽ là sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được niêm yết và giao dịch trên thị trường Việt Nam, cụ thể là Hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu (VN30 và HNX30) và Hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ (kỳ hạn 5 năm). Các sản phẩm này được lựa chọn trước tiên do tính chất sản phẩm đơn giản, tài sản cơ sở đều là các công cụ có độ rủi ro thấp và có tính đại diện cao. Nguyên tắc giao dịch Hợp đồng tương lai cũng không quá khác biệt so với giao dịch cổ phiếu trên thị trường cơ sở.

        3. Giao dịch Hợp đồng tương lai có gì khác biệt so với giao dịch cổ phiếu?

      Việc giao dịch Hợp đồng đồng tương lai diễn ra tương tự so với giao dịch cổ phiếu. Nhà đầu tư có thể thực hiện giao dịch thông qua giao dịch khớp lệnh hoặc giao dịch thoả thuận.

     Các Hợp đồng tương lai sẽ có bảng giá riêng biệt, nhà đầu tư dựa trên kỳ vọng của mình vào xu hướng của chỉ số có thể đặt lệnh và khớp lệnh để tham gia vào Hợp đồng tương lai. Tương tự như cổ phiếu, nhà đầu tư kỳ vọng chỉ số tăng sẽ mua hợp đồng tương lai chỉ số, nhà đầu tư kỳ vọng chỉ số giảm sẽ bán hợp đồng tương lai chỉ số. Một điểm khác biệt là các hợp đồng tương lai sẽ đáo hạn, do đó nhà đầu tư khi tham gia giao dịch cần lưu ý chọn hợp đồng có tháng đáo hạn phù hợp

               4. Cơ chế thanh toán hàng ngày của thị trường chứng khoán phái sinh

            Thanh toán hàng ngày cũng là một yếu tố mà các nhà đầu tư cần nắm. Đây cũng là điểm khác biệt tiếp theo của thị trường chứng khoán phái sinh và cổ phiếu. Khi thực hiện giao dịch và nắm giữ các vị thế của hợp đồng tương lai, các trader sẽ phải thanh toán tất cả lời lỗ phát sinh từ các vị thế đó trong ngày.

          Khi lỗ ròng, các nhà đầu tư sẽ phải thanh toán khoản lỗ của các vị thế giao dịch, thời gian thanh toán chậm nhất là 9h sáng của ngày hôm sau. Ngược lại, khi lãi ròng, các nhà đầu tư sẽ được nhận được toàn bộ số tiền lời từ các vị thế giao dịch của mình, thời gian là sau 11h sáng của ngày hôm sau. Giá đóng cửa của hợp đồng tương lai sẽ quyết định mỗi vị thế lãi hay lỗ như thế nào. Tuy nhiên, với những hợp đồng tương lai chỉ số ngày đáo hạn thì mức giá đóng cửa của chỉ số tại ngày đáo hạn sẽ quyết định lãi hoặc lỗ của hợp đồng tương lai đó.

        Giao dịch chứng khoán phái sinh góp phần giảm chi phí giao dịch, hạn chế rủi ro, để từ đó có thể tạo nên lợi ích thiết thực cho các chủ thể tham gia, góp phần ổn định và phát triển thị trường chứng khoán.