Vai trò của công nghệ số trong học tập đại học hiện nay

Cách mạng công nghiệp 4.0 và quá trình chuyển đổi số đang làm thay đổi mạnh mẽ mọi lĩnh vực, trong đó giáo dục đại học là một trong những ngành chịu tác động sâu sắc nhất. Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI), điện toán đám mây, dữ liệu lớn, mạng xã hội và các nền tảng học trực tuyến đã mở ra một kỷ nguyên mới cho hoạt động dạy – học, tạo điều kiện để sinh viên học tập linh hoạt và chủ động hơn.

1. Vai trò nổi bật của công nghệ số

Công nghệ số đã và đang tạo nên những thay đổi sâu sắc trong môi trường giáo dục đại học, thể hiện rõ qua bốn phương diện nổi bật. Trước hết, khả năng tiếp cận tri thức được mở rộng chưa từng có. Với Internet và các kho học liệu số khổng lồ, sinh viên có thể tìm kiếm bài giảng, sách điện tử, video chuyên đề hay những công trình nghiên cứu mới nhất từ khắp nơi trên thế giới. Tri thức không còn bị giới hạn bởi không gian địa lý hay thời gian học tập; thay vào đó, người học được tự do lựa chọn thời điểm và địa điểm học, thuận lợi cho việc học liên ngành và duy trì thói quen tự học suốt đời.

Tiếp theo, công nghệ số thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy – học, giúp việc học trở nên linh hoạt và tương tác hơn. Các mô hình học kết hợp (blended learning) hoặc học trực tuyến toàn phần tối ưu hóa thời gian trên lớp, cho phép giảng viên tập trung vào thảo luận, giải đáp và thực hành. Hệ thống quản lý học tập (LMS), lớp học ảo và các phần mềm họp trực tuyến hỗ trợ giảng viên và sinh viên giao tiếp, nộp bài, chấm điểm nhanh chóng. Đặc biệt, trí tuệ nhân tạo (AI) cùng công cụ phân tích dữ liệu học tập còn có khả năng cá nhân hóa lộ trình học, đưa ra gợi ý tài liệu và nội dung phù hợp với nhu cầu, năng lực của từng người học.

Bên cạnh đó, việc học trên các nền tảng số giúp sinh viên rèn luyện những kỹ năng thiết yếu của thời đại mới. Thông qua quá trình tìm kiếm và xử lý thông tin, hợp tác nhóm từ xa, giao tiếp trên nhiều nền tảng, sinh viên hình thành và phát triển kỹ năng số, khả năng làm việc độc lập cũng như phối hợp trong môi trường toàn cầu – những năng lực được các nhà tuyển dụng đánh giá cao trong bối cảnh hội nhập kinh tế.

Cuối cùng, công nghệ số góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và đánh giá trong đào tạo. Các hệ thống LMS và phần mềm khảo thí trực tuyến không chỉ giúp giảng viên quản lý tiến độ học tập mà còn hỗ trợ đánh giá liên tục, chính xác và minh bạch. Dữ liệu học tập được phân tích kịp thời giúp nhà trường và giảng viên sớm phát hiện những khó khăn mà sinh viên gặp phải, từ đó đưa ra giải pháp hỗ trợ phù hợp, nâng cao chất lượng dạy và học.

Những tác động trên cho thấy công nghệ số không chỉ đóng vai trò công cụ hỗ trợ mà còn là động lực mạnh mẽ tái định hình toàn bộ hoạt động giáo dục đại học trong thời kỳ chuyển đổi số.

2. Thách thức đặt ra

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, sự lan tỏa mạnh mẽ của công nghệ số trong giáo dục đại học cũng kéo theo không ít thách thức cần được quan tâm và giải quyết. Trước hết là vấn đề khoảng cách số. Sự chênh lệch về hạ tầng công nghệ, thiết bị học tập và tốc độ đường truyền Internet giữa các khu vực thành thị và nông thôn, giữa các nhóm sinh viên khác nhau khiến cơ hội tiếp cận tri thức không đồng đều. Một bộ phận sinh viên thiếu máy tính, thiết bị di động phù hợp hoặc kết nối mạng ổn định sẽ gặp nhiều khó khăn khi tham gia các khóa học trực tuyến, làm giảm hiệu quả học tập.

Thứ hai, công nghệ số đặt ra yêu cầu cao về quản lý thời gian và khả năng tập trung của người học. Kho tàng thông tin khổng lồ trên Internet và mạng xã hội vừa là cơ hội, vừa là yếu tố gây phân tán. Sinh viên có thể bị cuốn vào các nội dung giải trí, dẫn đến xao nhãng việc học, mất cân bằng giữa học tập và sinh hoạt cá nhân. Việc tự quản lý lịch học, tự kiểm soát tiến độ trở nên quan trọng nhưng cũng đầy thách thức.

Cuối cùng là vấn đề đạo đức học thuật. Môi trường trực tuyến tiềm ẩn nguy cơ sao chép, trích dẫn thiếu nguồn, gian lận trong thi cử hoặc xâm phạm bản quyền học liệu. Nếu không có cơ chế kiểm soát, hướng dẫn và nâng cao nhận thức kịp thời, những hành vi này sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng đào tạo cũng như giá trị bằng cấp.

Những thách thức trên cho thấy, cùng với việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, các cơ sở giáo dục đại học cần đầu tư hạ tầng đồng bộ, xây dựng quy định rõ ràng về đạo đức học thuật và hỗ trợ sinh viên rèn luyện kỹ năng quản lý thời gian, kỹ năng số, nhằm đảm bảo công nghệ thực sự phục vụ cho việc nâng cao chất lượng học tập chứ không trở thành rào cản.

3. Đề xuất và khuyến nghị

Để phát huy tối đa lợi ích của công nghệ số trong học tập đại học và khắc phục những hạn chế hiện nay, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, giảng viên và chính bản thân sinh viên. Trước hết, các cơ sở giáo dục đại học cần đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng công nghệ, bao gồm đường truyền Internet tốc độ cao, hệ thống máy chủ an toàn và kho học liệu số phong phú, được cập nhật thường xuyên. Đây là nền tảng quan trọng bảo đảm cho các hoạt động học tập trực tuyến diễn ra ổn định, đồng thời tạo điều kiện cho việc triển khai các mô hình đào tạo mới như lớp học ảo, học kết hợp hay phân tích dữ liệu học tập.

Đối với giảng viên, việc không ngừng nâng cao năng lực sư phạm số là yếu tố then chốt. Giảng viên cần thường xuyên cập nhật kiến thức công nghệ, làm chủ các công cụ dạy học trực tuyến, đồng thời khéo léo kết hợp phương pháp giảng dạy truyền thống với các nền tảng kỹ thuật số. Điều này giúp bài giảng vừa sinh động, vừa bảo đảm tính tương tác, tạo hứng thú cho sinh viên mà vẫn giữ được chiều sâu học thuật.

Về phía sinh viên, ý thức và kỹ năng tự học đóng vai trò quyết định. Mỗi người học cần rèn luyện khả năng tự quản lý thời gian, sắp xếp kế hoạch học tập hợp lý, biết chọn lọc thông tin và tuân thủ chuẩn mực đạo đức học thuật. Việc chủ động tiếp cận công nghệ, nắm vững kỹ năng số và tự chịu trách nhiệm với quá trình học tập của bản thân sẽ giúp sinh viên tận dụng được trọn vẹn những lợi thế mà công nghệ số mang lại.

Những giải pháp trên, khi được triển khai đồng bộ, sẽ giúp công nghệ số thực sự trở thành động lực nâng cao chất lượng đào tạo, tạo ra môi trường học tập hiện đại, hiệu quả và bền vững cho sinh viên trong thời kỳ chuyển đổi số.

4. Kết luận

Công nghệ số không chỉ đóng vai trò là công cụ hỗ trợ mà đã trở thành động lực cốt lõi tái định hình toàn bộ quá trình dạy và học trong giáo dục đại học. Sự kết hợp giữa hạ tầng kỹ thuật, phương pháp giảng dạy hiện đại và kỹ năng số của người học đang mở ra cơ hội học tập linh hoạt, cá nhân hóa và gắn liền với thực tiễn nghề nghiệp. Đối với Trường Đại học Sao Đỏ, việc chủ động đầu tư hạ tầng, khuyến khích đổi mới phương pháp dạy – học và nâng cao năng lực công nghệ cho cả giảng viên lẫn sinh viên sẽ giúp nâng cao chất lượng đào tạo, tạo lợi thế cạnh tranh trong bối cảnh giáo dục số.

Khai thác hiệu quả các công cụ và nền tảng số sẽ giúp sinh viên không chỉ tiếp cận tri thức nhanh chóng, mà còn rèn luyện kỹ năng tự học, tư duy sáng tạo và khả năng thích ứng với những thay đổi liên tục của thị trường lao động toàn cầu. Qua đó, sinh viên Trường Đại học Sao Đỏ nói riêng và sinh viên Việt Nam nói chung có thể bắt kịp nhịp độ phát triển của nền kinh tế số, sẵn sàng hội nhập quốc tế và đóng góp tích cực cho sự phát triển bền vững của đất nước.

ThS. Ngô Thị Luyện